Categorieën
Een baken geveld | J. Hendriks
Op woensdag 14 juni 2006, rond het middaguur, klonk tussen Spijk en Lobith het geluid van een explosie. Ditmaal was het geen dynamietschip. Met passend tumult werd een oude, karakteristieke, ambachtelijk gemetselde schoorsteen van de voormalige T&A steenfabriek “Lobith II” opgeblazen. De omwonenden krijg je nog maar met moeite uit hun huizen voor zo’n evenement. Waarschijnlijk raak je er aan gewend; Lobith en Spijk hebben al vele schoorstenen op deze manier zien gaan.
Toch is er ditmaal een verschil. Het was eigenlijk de bedoeling om twee schoorstenen te laten vallen. Allebei trotse, of in elk geval imposante herinneringen aan het T&A tijdperk. De twee schoorstenen stonden al vele jaren gebroederlijk bij elkaar. De oudste van de twee, reeds enige tijd verminkt, afgetopt, en nogal problemen met z’n spanbanden, moest het veld ruimen. De jongste, fier en onverzettelijk, mocht behouden blijven; geen vanzelfsprekendheid anno 2006. De vooruitgang heeft ruimte nodig, en in dat moderne plaatje passen meestal geen historische elementen.
Er bestaat geen twijfel over dat de Heemkundekring er mede aan heeft bijgedragen dat tenminste een van de twee er nog staat. Het moment was ongetwijfeld gekomen om de gewoonte te doorbreken dat historie onder de grond of in de puinbreker belandt. Een van de doelstellingen van de Kring is immers zich in te zetten voor het behoud van cultureel erfgoed in de vorm van monumenten klein en groot op het Gelders Eiland.
Als je een beetje rondvraagt op het Eiland hoor je van allerlei kanten dat er zo veel veranderd is en verdwenen. Oude boerderijen, historische panden, stratenpatronen, tot delen van dorpscentra toe. In dat rijtje behoren ook de restanten van voormalige of nog in bedrijf zijnde steenfabrieken. Het is natuurlijk ook een moeilijke afweging: het oude koste wat het kost behouden, of de kwaliteit verbeteren door het op te ruimen. Dat heeft alles met geld te maken. Bij het bestuur van de Heemkundekring is al lange tijd het besef aanwezig dat de tijd dringt voor de waardevolle historische herinneringen die ons in deze omgeving nog resten. Ook op het industrieterrein Spijksedijk gaan de ontwikkelingen ongelooflijk snel. In de afgelopen tientallen jaren is veel erfgoed geruisloos verdwenen. Oude schoorstenen en ovens, op het eerste gezicht misschien niet de moeite meer waard, staan meestal alleen maar in de weg. Zand erover. Dit voorjaar bleek dat ook de laatste T&A schoorstenen, op de hoek van de Spijksedijk en de Tengnagelwaard, dit lot beschoren was. Bij dit soort beslissingen wordt er meestal aan voorbij gegaan dat juist de schoorstenen beeldbepalende elementen in het landschap zijn, die er vele tientallen jaren, soms zelfs een halve tot misschien wel een hele eeuw staan, en daardoor bakens in het landschap zijn geworden. Kenmerkende oriëntatiepunten langs de rivieren, pas als ze weg zijn ga je ze missen. En hoewel iedereen daar een andere mening over zal hebben, zijn het toch symbolen van de steenindustrie die in de afgelopen 150 jaar zo’n grote invloed op dit gebied heeft gehad.
De Heemkundekring heeft er bij de gemeente Rijnwaarden op aangedrongen om een passende oplossing te vinden. Inmiddels was het gemeentebestuur volop in gesprek met een ondernemer die het terrein gekocht had om er zijn bedrijf op uit te kunnen oefenen. In die gesprekken tussen gemeente en ondernemer is ook dit onderwerp aan de orde gekomen. Uiteindelijk is overeengekomen dat er één schoorsteen geveld zou worden en dat de andere kon blijven staan. Of er ook afspraken zijn gemaakt over onderhoud van het bouwwerk is nog niet gebleken.
Interessant is dat de Rijksdienst voor de Monumentenzorg samen met de provincie enkele jaren geleden een inventarisatie heeft gemaakt van de overblijfselen van de steenindustrie in Gelderland. Hierin staat dit T&A-complex “Lobith II” aangeduid als beschermenswaardig. Met een score van 12 op een schaal van 13 kun je de twee schoorstenen inclusief de tussenliggende oude vlamoven zelfs bijna beschouwen als monument. Bijna, want het heeft nogal wat voeten in aarde voordat zo’n status wordt toegekend. Die oude vlamoven was overigens ook al zo’n zeldzaam geworden herinnering aan een niet meer bestaande tijd. Van buiten niet bijzonder, maar van binnen karakteristiek. Dat laatste werd zichtbaar bij de afbraak van de oven, nu al weer enkele maanden geleden. Helaas hebben de aanbevelingen van Monumentenzorg niet kunnen bewerkstelligen dat het hele complex bewaard mocht blijven. Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
Johan Hendriks
Toch is er ditmaal een verschil. Het was eigenlijk de bedoeling om twee schoorstenen te laten vallen. Allebei trotse, of in elk geval imposante herinneringen aan het T&A tijdperk. De twee schoorstenen stonden al vele jaren gebroederlijk bij elkaar. De oudste van de twee, reeds enige tijd verminkt, afgetopt, en nogal problemen met z’n spanbanden, moest het veld ruimen. De jongste, fier en onverzettelijk, mocht behouden blijven; geen vanzelfsprekendheid anno 2006. De vooruitgang heeft ruimte nodig, en in dat moderne plaatje passen meestal geen historische elementen.
Er bestaat geen twijfel over dat de Heemkundekring er mede aan heeft bijgedragen dat tenminste een van de twee er nog staat. Het moment was ongetwijfeld gekomen om de gewoonte te doorbreken dat historie onder de grond of in de puinbreker belandt. Een van de doelstellingen van de Kring is immers zich in te zetten voor het behoud van cultureel erfgoed in de vorm van monumenten klein en groot op het Gelders Eiland.
Als je een beetje rondvraagt op het Eiland hoor je van allerlei kanten dat er zo veel veranderd is en verdwenen. Oude boerderijen, historische panden, stratenpatronen, tot delen van dorpscentra toe. In dat rijtje behoren ook de restanten van voormalige of nog in bedrijf zijnde steenfabrieken. Het is natuurlijk ook een moeilijke afweging: het oude koste wat het kost behouden, of de kwaliteit verbeteren door het op te ruimen. Dat heeft alles met geld te maken. Bij het bestuur van de Heemkundekring is al lange tijd het besef aanwezig dat de tijd dringt voor de waardevolle historische herinneringen die ons in deze omgeving nog resten. Ook op het industrieterrein Spijksedijk gaan de ontwikkelingen ongelooflijk snel. In de afgelopen tientallen jaren is veel erfgoed geruisloos verdwenen. Oude schoorstenen en ovens, op het eerste gezicht misschien niet de moeite meer waard, staan meestal alleen maar in de weg. Zand erover. Dit voorjaar bleek dat ook de laatste T&A schoorstenen, op de hoek van de Spijksedijk en de Tengnagelwaard, dit lot beschoren was. Bij dit soort beslissingen wordt er meestal aan voorbij gegaan dat juist de schoorstenen beeldbepalende elementen in het landschap zijn, die er vele tientallen jaren, soms zelfs een halve tot misschien wel een hele eeuw staan, en daardoor bakens in het landschap zijn geworden. Kenmerkende oriëntatiepunten langs de rivieren, pas als ze weg zijn ga je ze missen. En hoewel iedereen daar een andere mening over zal hebben, zijn het toch symbolen van de steenindustrie die in de afgelopen 150 jaar zo’n grote invloed op dit gebied heeft gehad.
De Heemkundekring heeft er bij de gemeente Rijnwaarden op aangedrongen om een passende oplossing te vinden. Inmiddels was het gemeentebestuur volop in gesprek met een ondernemer die het terrein gekocht had om er zijn bedrijf op uit te kunnen oefenen. In die gesprekken tussen gemeente en ondernemer is ook dit onderwerp aan de orde gekomen. Uiteindelijk is overeengekomen dat er één schoorsteen geveld zou worden en dat de andere kon blijven staan. Of er ook afspraken zijn gemaakt over onderhoud van het bouwwerk is nog niet gebleken.
Interessant is dat de Rijksdienst voor de Monumentenzorg samen met de provincie enkele jaren geleden een inventarisatie heeft gemaakt van de overblijfselen van de steenindustrie in Gelderland. Hierin staat dit T&A-complex “Lobith II” aangeduid als beschermenswaardig. Met een score van 12 op een schaal van 13 kun je de twee schoorstenen inclusief de tussenliggende oude vlamoven zelfs bijna beschouwen als monument. Bijna, want het heeft nogal wat voeten in aarde voordat zo’n status wordt toegekend. Die oude vlamoven was overigens ook al zo’n zeldzaam geworden herinnering aan een niet meer bestaande tijd. Van buiten niet bijzonder, maar van binnen karakteristiek. Dat laatste werd zichtbaar bij de afbraak van de oven, nu al weer enkele maanden geleden. Helaas hebben de aanbevelingen van Monumentenzorg niet kunnen bewerkstelligen dat het hele complex bewaard mocht blijven. Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
Johan Hendriks