Beroemde architect Pierre Cuypers te linken aan de oude Aloysiusschool in Pannerden? Een zoektocht in twee delen.

Door Hein Janssens

DEEL 1

In 2009 werd Heemkundekring Rijnwaarden gevraagd een advies uit te brengen naar aanleiding van de sloop en nieuwbouw van de basisschool t Scathe in Pannerden, die tot 1985 St. Aloysiusschool heette. Sommigen veronderstelden toen dat Pierre Cuypers de architect zou zijn geweest.

Zou dat écht waar zijn? Hij was de beroemde architect van bouwwerken als het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam!

Afb.1 Portret van Dr. P.J.H. Cuypers (1827-1921). Olieverfschilderij Thérèse Schwartze. Rijksmuseum Amsterdam.

DEEL 1

Bewijs voor een niet-Cuypers-architect

Om met de deur in huis te vallen, het is eigenlijk uitgesloten dat de beroemde Petrus Josephus Hubertus (Pierre) Cuypers (1827-1921) iets van doen heeft gehad met de school in Pannerden, laat staan dat hij er de architect van was. Wikipedia meldt: “Zijn laatste kerken bouwde hij in 1914 in Vlissingen en Venlo. In de jaren daarna voerde hij nog enkele restauraties uit. Hij overleed in 1921 in Roermond.” Pierre Cuypers was 93 jaar bij de eerste concrete plannen voor een nieuwe katholieke school in ca. 1920, de St. Aloysiusschool.

Bovendien is er bewijs dat architect J.H. Hogenkamp uit Doesburg zeer nauw betrokken was bij de bouw van de school. Dit blijkt o.a. uit bewaard gebleven correspondentie in het archief van de St. Martinuskerk in Pannerden van 13 september 1921 met Hoogenkamps naam in het Briefhoofd en zijn handtekening. Te lezen is:

“Hierbij ingesloten zend ik U de bestekken en de begroting (van school en meubilair afzonderlijk), hiermede hebt U van mij al hetgeen U voor de aanvraag bij den Heer Schoolinspecteur en het Gemeentebestuur nodig hebt. Nader bericht ontvang ik wel van U als de Inspecteur en het Gemeentebestuur de zaak hebben ingezien. Met de meeste hoogachting, [handtekening] In de begroting der school ik ook opgenomen het ijzeren hekwerk, de fundering hiervoor, de verdere afrastering met harmoniegaas en de verharding der speelplaats, alsmede het honorarium van architect en opzichter het is dunkt mij wel dienstig het Gemeentebestuur hierop te wijzen.”

Ook wordt Hogenkamp genoemd in een ooggetuigenverslag als aanwezig architect bij de opening van de school in 1923 (zie het artikel ‘Lagere school in Pannerden 100 jaar’ elders in deze Waordsman). Het is dan wel geen ‘beroemde Cuypers’, maar als architect was hij regionaal en nationaal ook een redelijke bekendheid. Hij ontwierp onder andere het gemeentehuis van Westervoort.

Zoon Joseph Cuypers nauwelijks een link met Pannerden

Misschien dat zijn zoon Joseph (Jos) Theodorus Joannes Cuypers (1861-1949) wel te maken heeft gehad met het ontwerp of bouw van de school? Net als zijn vader was ook hij een bekend architect van veel katholieke gebouwen in heel Nederland, voornamelijk kerken, maar ook kloosters en scholen. Hij werkte vaak samen met zijn vader of ‘in naam van zijn vader’ (zie afb. 2). Hij bouwde o.a. de Kathedrale Basiliek Sint Bavo in Haarlem, de Effectenbeurs in Amsterdam.

Ben Janssen schrijft in zijn boek ‘Oorlog over het Gelders Eiland’: “Op 8 mei 1940 vond nog een vergadering plaats van B & W waarin besloten werd aan Joseph Pierre Cuypers te Amsterdam vergunning te verlenen voor de verbouwing van de Aloysiusschool.”

Meer informatie over deze verbouwing zelf is (vooralsnog?) niet te vinden. Maar misschien dat hier wel de misvatting vandaan komt over de veronderstelling dat dé of ‘n ‘beroemde Cuypers’ architect van de Aloysiusschool is geweest.

Afb.2 Glasnegatief van een foto (12x16,5cm) waarop Pierre Cuypers en Joseph Cuypers (1907-1910). Museum Cuypershuis Roermond (objectnummer 6730).

Joseph Cuypers wel te linken aan het Gelders Eiland en de Liemers

In de zeer uitgebreide oeuvrelijst van Joseph Cuypers is wel te vinden dat hij zowel op het Gelders Eiland (hierover later meer), als ook elders in de Liemers actief is geweest bij verschillende nieuwbouw- of restauratiewerkzaamheden:

• Herwen in 1928 bij de restauratie en in 1931 bij de decoratie van de Martinuskerk
• Lobith in de periode 1929-1930 (decoratie van het raadhuis) en in 1932 (decoratie van het schuttersgebouw van Eendracht Maakt Macht).
• Didam (R.K school en Piusgesticht)
• Oud-Zevenaar (Martinuskerk; samen met zijn vader Pierre)
• Zevenaar (Andreaskerk)
• Duiven (Remigiuskerk).

Kleinzoon Pierre Cuypers jr. te linken aan Pannerden

Bij de veronderstelling van een Cuypers-link met de school in Pannerden zou het ook nog kunnen zijn dat kleinzoon Pierre Jean Joseph Michel Cuypers jr. (1891-1982) een rol heeft gespeeld (afb.3). Hij was net als zijn opa Pierre en zijn vader Joseph ook een architect, ook bekend in heel Nederland en betrokken bij de totstandkoming van villa’s, arbeiderswoningen, kantoorgebouwen, gemeentelijke uitbreidingsplannen en ook weer bij de bouw van kerken. Zoals zijn vader met zijn opa deed hij dit vaak in samenwerking met zijn vader (Joseph), zoals bij de bouw van het bekende Berchmanianum in Nijmegen. Mogelijk deed hij dit zelfs een enkele keer met of in naam van zijn opa.

Hij is als architect in 1946 in Pannerden door het kerkbestuur van Martinuskerk gevraagd een taxatie te maken voor de restauratie van de in 1945 beschadigde kerk en bijbehorende pastorie. Onduidelijk blijft vooralsnog zijn verdere bemoeienis bij de daarvoor in 1948 gestarte herstelwerkzaamheden. Directe betrokkenheid bij de eerste bouw van de Aloysiusschool lijkt echter uitgesloten.

Afb.3. Pierre Jean Joseph Michel Cuypers jr. (1891-1982). Stadsarchief Amsterdam/Atelier J. Merkelbach.

Een niet-architectonische link

De link van Pierre jr. met Pannerden op een heel andere manier dan architectuur staat echter niet ter discussie. Weduwnaar vanaf 1929 trouwt Pierre Cuypers jr. namelijk in 1931 met Maria (Mieke) Suzanna Theodora Pauwen geboren in Pannerden (1901-1990).

Mieke is een dochter van Johannes Ludovicus Pauwen (1847-1935), gemeemteraadslid, welgestelde boer en één van de oprichters van de Nederlandsche Boerenbond (zie afb.4).

Mieke woont tot 1927 korte tijd in Amsterdam en vertrekt in 1931 naar Hilversum om met Pierre jr. te trouwen. Eind jaren zestig woont ze weer in Pannerden. Uit die tijd stammen de verhalen dat haar huwelijk met Pierre jr. op dat moment niet echt een succes is (zie kader). Ze leeft alleen op het boerenbedrijf annex fruitkwekerij aan de Renbaan 1. Pierre jr. woont in 1969 mogelijk in Arnhem. In 1974 volgt een officiële scheiding, waarna Pierre jr. met zijn intussen nieuwe partner Margaretha (Marga) de Vries (1919-1991) uit Amsterdam trouwt. Mieke Pauwen emigreert naar Canada, waar zij in 1990 in Kelowna (Brits-Columbia) overlijdt.

Afb.4. Johannes Ludovicus Pauwen, schoonvader van Pierre Cuypers jr. Foto overgenomen uit ‘In het spoor van kruis en ploeg. Vijftig jaar Aartsdiocesane R.K. Boeren- en Tuindersbond’ (Arnhem 1967), door W.F.P. Boshouwers.

Hugo van den Bogaard (geboren en getogen in Pannerden): “Cuypers jr. was zeker bekend in Pannerden. Hij was gehuwd met Maria Pauwen, maar volgens mij was dat huwelijk geen succes. Heb Cuypers in Pannerden nooit gezien, terwijl ik Maria Pauwen regelmatig zag toen ik nog een menneke was. Er werd verteld dat Cuypers als piloot wel eens met zijn vliegtuig over Pannerden vloog om Maria te begroeten. (HJ: Pierre jr. was tot op zijn oude dag een fervent vliegenier.) Maria had als bijnaam ‘Muk’. Het was geen vrolijk figuur en woonde destijds met knecht Gijs Tollenaar, in het huis vooraan in de Renbaan op nummer 1. Ze had een hond Molotov genaamd. Die kwam je overal in het dorp tegen. Rond 1969 kocht Vermorken het huis en zoon Wim kwam bij ons in de klas. ‘Muk’ is destijds geëmigreerd, ik meen naar Canada.”

Een Cuypersbeeld in Pannerden

Hoe of het ook allemaal gegaan is of in elkaar stak, uiteindelijk staat Pierre jr. wel met zijn naam op de sokkel van een stenen beeld, midden in het centrum van Pannerden (afb.5). Het is een dubbelbeeld met aan de voorzijde (gezien vanaf het Dorpsplein) een beeltenis van Maria Onbevlekt Ontvangen in een goudkleurige stralenkrans als mandorla (afb.6). Aan de achterzijde staat een wat mistroostig en onthand Heilig Hartbeeld (afb.7). Het is verscholen tussen de bomen bij de Martinuskerk, schuin tegenover de basisschool ‘t Scathe’. Het is niet uitgesloten dat de beelden gemaakt zijn in de Cuypers’ Kunstwerkplaatsen in Roermond, daar waar nu het prachtige museum ‘Het Cuypershuis’ is gevestigd. Zou Pierre jr. zich met het ontwerp bemoeid hebben of schenker geweest kunnen zijn? Zijn naam staat immers op de sokkel van het Mariabeeld. Maar de namen van Mieke, toen nog de vrouw van Pierre jr., en die van haar zus Johanna (Joke) Pauwen (1902-1947) staan daar ook op, weliswaar minder prominent aan de zijkanten. Wat was hun rol? Hebben zij, behorend tot een vooraanstaande familie, misschien (ook) financieel of anderszins bijgedragen?

Joke Pauwen, een schoonzus dus van Pierre jr., studeerde aan de Landbouwhogeschool in Wageningen, werd fruitkweekster, overleed ongehuwd in Amsterdam en werd begraven in het familiegraf in Pannerden. Zij woonde enkele jaren in Elden en werd aldaar beschreven als ‘de heldin van Elden’ vanwege haar kordate optreden tijdens de oorlogsjaren.

Afb.5. Stenen plaquette met de naam ‘Pierre Jean Joseph Michael Cuypers’ op voorzijde van de sokkel van een Mariabeeld in Pannerden. Aan de zijkanten plaquettes met de namen ‘Maria Cuypers-Pauwen’ en ‘Johanna Pauwen’ (foto Hein Janssens).

Afb.6. Beeld van Maria Onbevlekt Ontvangen in Pannerden met eronder de naamplaat van Pierre Cuypers jr. en op de achtergrond de Martinuskerk (foto Hein Janssens).

Afb.7. Heilig Hartbeeld aan de rugzijde van het Mariabeeld met op de achtergrond de huidige basisschool ’t Scathe’ (foto Hein Janssens).

Conclusie Deel 1

De enige link van de beroemde architect Pierre Cuypers met de voormalige St Aloysiusschool in Pannerden lijkt vooralsnog een naamsvermelding van kleinzoon Pierre jr. op een beeld met op de achtergrond de basisschool ‘t Scathe’.

DEEL 2

Bijvangst van de zoektocht naar een Cuypers-link met de Aloysiusschool

Het zoeken naar een mogelijke link leverde wel interessante bijvangst op. Zo zijn er in de bouwkundige Cuypersarchieven en in de familiekroniek in de Joseph Cuypers Collectie meerdere bewijzen en aanwijzingen te vinden waaruit blijkt dat de Cuypersfamilie (met name Joseph) en de bedrijven Cuypers’ Kunstwerkplaatsen en Cuypers & Co actief zijn geweest voor Herwen en Aerdt, Lobith en Pannerden (maar waarschijnlijk niet voor de Aloysiusschool).

Martinuskerk in Herwen

Genoemd werd eerder de betrokkenheid van Joseph bij de restauratie in 1928 en decoratie in 1932 van de Martinuskerk in Herwen (hoofdaltaar, kroning van Maria, piëta, traveeën, triomfkruis, kruiswegstaties). Bewaard zijn zeven gedetailleerde ingekleurde ontwerptekeningen, waarvan hier twee getoond (afb. 8 en 9).

Afb. 8-9. Twee van de zeven ontwerptekeningen voor de decoratie van de Martinuskerk in Herwen en Aerdt (hoofdaltaar en priesterkoor) door Joseph Cuypers (1923). Archief Het Nieuwe Instituut, Rotterdam.

In januari 1942 bestelde pastoor Terwissche van Scheltinga bij de Cuypers’ Kunstwerkplaatsen een St. Barbarabeeld voor de Martinuskerk. Na nog een verhoging van de prijs gaat de pastoor akkoord met de koop, zoals te lezen in bovenstaande brief.

Voormalig EEM-gebouw in Lobith

In het archief van Joseph Cuypers zijn fraaie ontwerptekeningen (aquarellen) bewaard gebleven voor de beschildering van het podium van het oude Schuttersgebouw van EEM in Lobith, gedateerd 1932 (afb.10 en 11).

Afb.10-11. Podiumbeschilderingen oude Schuttersgebouw van EEM in Lobith door Joseph Cuypers (1932). Archief Het Nieuwe Instituut, Rotterdam.

De aquarellen van Cuypers voor EMM-gebouw in Lobith worden in dezelfde archiefmap bewaard met originele ontwerptekeningen van het gebouw zelf. Het gebouw werd afgebroken in 2003. Het betreffen blauwdrukken gemaakt door J. C. Berendsen (datering 1923), waarop plattegronden, aanzichten, doorsneden, balklagen en kapplan van het gebouw (zie afb.12-13). Berendsen, aanbevolen door een familielid van E.M.M.-senator Jan Neerinx, was de latere stadsarchitect van Huissen en aldaar betrokken bij veel bouwwerken.

Afb. 12-13. Blauwdrukken met de ontwerptekeningen van het oude schuttersgebouw van EMM in Lobith door J. C. Berendsen (1923). Archief, Het Nieuwe Instituut, Rotterdam.

Kerkbank Martinuskerk in Pannerden

Van Pannerden is in de ongedateerde archiefmap Decoratie van de rooms-katholieke St. Martinuskerk in Pannerden, door Cuypers & Co. z.jr. een ontwerptekening te vinden voor een kerkbank (zie afb.14). Navraag bij de Stichting Cuyperiana leert ‘dat gezien de eenvoudige uitvoering daar geen Cuypers aan te pas is gekomen. Medewerkers in het atelier deden dat op mondeling of schriftelijke aanwijzing.

Afb.14. Ontwerptekening van een kerkbank voor de Martinuskerk in Pannerden door Cuypers & Co. Archief Het Nieuwe Instituut, Rotterdam.

Piëta Pannerden

In het archief van glasnegatieven van foto’s van producten uit de Cuypers’ Kunstwerkplaatsen van het Cuypershuis in Roermond bevindt zich nog een foto genaamd “Pieta Pannerden”. Het beeld lijkt erg beschadigd. Misschien hoorde de foto bij de taxatieopdracht in 1946 aan Pierre jr. ten bate van het herstel van de Martinuskerk, na beschadigingen ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog (afb.15)?

Afb. 15. “Pieta Pannerden”, glasnegatief uit collectie Cuypershuis in Roermond

Verrassende contacten en laatste vondsten

Tijdens de zoektocht naar de Cuyperslink met de 100-jarige basisschool in Pannerden kwamen een aantal interessante correspondenties tot stand, zoals met Pierre M. Cuypers, kleinzoon van Joseph, oomzegger van Pierre jr. en secretaris van de Stichting Cuyperiana in Bemmel. Hij wees de weg naar de Cuypersarchieven en zorgde voor het contact met Bernadette van Hellenberg Hubar erfgoedspecialist en auteur van verschillende boeken, artikelen en rapporten over de architecten Cuypers. De cursief geschreven tekst, waarin opgenomen letterlijke citaten van Joseph Cuypers zelf (afb.16), schreef zij op persoonlijke titel als addendum voor dit artikel.

Tot slot kwam er dankzij een krantenbericht uit 2012 over Joke Pauwen uit ons eigen HKR-archief een contact tot stand met de Historische Kring Elden. Deze zustervereniging bleek meer te weten over het Maria- en het Heilighartbeeld, maar ook over Joke Pauwen, op basis van een fotoalbum van haar dat ergens in Elden verstopt zat achter een lambrisering (daarover mogelijk later meer in een volgend artikel). Men wees ook op een in het Stadsarchief van Amsterdam bewaarde foto van de 70ste verjaardag van Joseph Cuypers op 10 juni 1931 (afb.17). Mieke Pauwen pas enkele maanden getrouwd met Pierre jr. zit op deze foto direct links naast de jarige. Het intrigerende echter is dat ook Joke Pauwen erop staat, rechts vlak achter Joseph.

Het verhaal van Bernadette van Hellenberg Hubar en de foto (afb.17) laten de betrokkenheid zien van beroemde familie Cuypers met Mieke en Joke Pauwen uit Pannerden.

Mieke en Joke Pauwen uit Pannerden in de Cuypersarchieven

Afgelopen jaren ben ik bezig geweest met de inventarisatie van de Joseph Cuypers Collectie (JCC) bij het gemeentearchief van Roermond. Volgend jaar verschijnt daarover een E-boek met een verantwoording en biografietjes van de familieleden, onder wie Pierre J.J.M. Cuypers. In de JCC zijn onder meer gegevens over zijn tweede vrouw, Mieke Pauwen, te vinden. Ik heb enkele gegevens op een rij gezet. Wat hieronder in de citaten tussen vierkante haken staat, zijn toevoegingen van mijn hand. De afkortingen van Joseph Cuypers zijn volledig uitgeschreven, de onleesbare stukken staan tussen [...].

De combinatie van Pierre J.J.M. Cuypers met Mieke, haar zus Joke en uiteraard Pierres’ dochter uit zijn eerste huwelijk, Margriet, komt in wisselende varianten verschillende keren voor in de JCC. In de Familiekroniek (deel 1, v.n. 133) en de onderleggers daarvan zijn geen aanwijzingen te vinden dat er sprake is van een slecht huwelijk. Haar schoonouders, Joseph en Delphine Cuypers-Povel hebben haar van harte welkom geheten en waren zowel blij voor hun zoon als hun kleindochter. Voor zover ik kan beoordelen was ook de relatie van Mieke met tiefdochter Margriet goed.

We hebben een prachtig beeld van de verstandhouding tussen de genoemde mensen dankzij het verslag van Joseph Cuypers van de feestelijkheden rond zijn tachtigste verjaardag, 10 juni 1941 (Familiekroniek deel 2, v.n. 134). Joseph had kennelijk de behoefte om het klein te houden en daarom werd de verjaardag in Amsterdam gevierd. Laten we eens horen wat de jarige er zelf over te vertellen heeft:

“Zaterdag 7 juni reizen wij naar Amsterdam met vijf stuks zware bagage, die wij veilig loodsen tot Vondelstraat 19! Daar staat een mooie losse boeket van bonte anjelieren als welkomst groet van jonkheer Jan Six en mevrouw Tiny van der Crab [zusje van de eerste vrouw van Pierre J.J.M. Cuypers]! Wij worden in de reuzenslaapkamer geïnstalleerd, en de huisgenoten verspreiden zich over beneden en bovenhuis! Joke Pauwen is ook present om in ‘t huishoudelijk werk bij te staan. De zondag 8 juni geeft gelegenheid om in Heilig Hartkerk, buurt en Vondelpark weer geheel in te burgeren. ’s Middags komt prof. dr. Anton van Duinkerken met eega bij Pierre en Mieke borrelen en praten over figuren van 50 – 60 jaar geleden [...]. Zondagavond met P. en M. kaarten naar Concertgebouw de achtste en negende Symphonie van B. [Beethoven of Brückner?]. Twee wandelingen Vondelpark; op maandag bezoek aan bureau en dr. Schmidt Degener Rijksmuseum. Dinsdag 10 juni in de Vondelstraat nummer 19. In de Kerk van het Heilig Hart waren wij ’s morgens 9 uur in de Heilige Mis en aan de communiebank vergezeld van Pierre, Mieke, Margrietje, van Charlot [jongste zoon], weldra gevolgd door Marguerite [oudste dochter], tante Baby [koosnaam tante Mathilde, schoonzus van Joseph Cuypers], Joke Pauwen. De heldere ruime kamers bij Pierre boden een feestelijken indruk bij het ontbijt door planten, bloemen en ruikers die tezamen [...] in getal ons werden aangeboden door: [er volgt een lijst van 29 namen, waarna Joseph vertelt over al het bezoek dat zich die dag aandiende van vrienden, bekenden, medewerkers en vertegenwoordigers van verschillende besturen, waarin hij zat]. Aan ’t eind van den middag togen wij, vergezeld van onze vriendelijke buurman jonkheer J. Six van Hillegom naar Artis, dat in eene verjongingsperiode verkeert, zoo[...] in ‘t nieuwe glazen restaurant een dozijn couverts had gediend en voor onze [...] een smakelijk maal met zeetong opdischte, waarbij Feico Glastra van Loon [kleinzoon], Charlot en Emmy [jongste zoon en zijn vrouw] ook mede aanzaten, en Pierre een hartelijken heildronk uitbracht.”

Afb. 16. Joseph Cuypers (1861-1949). Foto website Stichting Cuyperiana Bemmel.

Uit het dozijn couverts kan opgemaakt worden dat apart van Joseph en Delphine, drie kinderen, twee schoonkinderen onder wie Mieke, twee kleinkinderen, Joke Pauwen en het echtpaar Six aanwezig waren.

Los van dit sfeerbeeld, zijn er twee verbazingwekkend geanimeerde brieven uit december 1941, waaruit blijkt dat Joke Pauwen in die tijd op Vondelstraat 19 logeerde (v.n. 263.4). In ieder geval is in oktober 1947 alles nog goed, want dan helpt Pierre Mieke met de oogst in Pannerden: de oogst is overvloedig en er is bijna geen afzet, ondanks de hoge winkelprijzen, maar samen slaan ze zich er goed doorheen (v.n. 127).

Mijn inschatting is dat het huwelijk in ieder geval tot na de dood van Joseph Cuypers, 20 januari 1949, in orde was. Dat kan afgeleid worden uit het verhaal van een van de kasten uit de boedel, die Pierre aan zijn dochter wilde geven. Uiteindelijk blijkt die in Pannerden opgeslagen te zijn in een kist bij de bezittingen van Mieke die ze daar heeft laten staan, nadat ze vertrokken was naar Canada; naar verluidt met haar bedrijfsleider (v.n. 247). Hein Janssens achterhaalde dat dit Gijs Tollenaar geweest moet zijn.

In v.n. 263 zitten nog een paar cryptische aantekeningen van Joseph Cuypers, maar die zijn moeilijk leesbaar door zijn vergevorderde staar:

• 13 nov. 1946: ‘Zorgelijke berichten omtrent Jooke Pauwen te Nijmegen in ziekenhuis’.
• Februari 1947: ‘Mieke’s [...] Pannerden [...] door G[...]’ [onleesbaar].
• Eind Februari: ‘Begrafenis van Joke Pauwen te Pannerden’.
• Maart 1947: ‘Drama Joke Pauwen intusschen beëindigd door inge[...] ga[...] ingrijpen’.

Met name dat laatste maakt je nieuwsgierig naar wat er toch gebeurd kan zijn met Joke Pauwen. Het voorgaande verhaal is niet uitputtend, want er ligt in de JCC nog een stapel brieven van de ouders van Pierre J.J.M. Cuypers, waarin Mieke zeker ook voorkomt. Hopelijk worden die in de toekomst nog ontsloten.

*Hubar, Bernadette van Hellenberg, en Marij Coenen. De Joseph Cuypers Collectie te Roermond. Hoe een collectie toegankelijk werd. Roermond: Gemeentearchief Roermond, 2024. ISBN 978-90-820976-3-4.

Aanvullend hierbij nog het volgende: Pierre jr. had een dochter Margriet, Adriana Margaretha Dons-Cuypers (1922-2016) uit zijn eerste huwelijk met Johanna (Jopie) van der Crab (1894-1929). Na haar overlijden trouwt hij in 1931 voor de tweede keer met Mieke Pauwen en na een scheiding met haar in 1974 volgt in dat jaar een derde huwelijk met Margaretha (Marga) de Vries (1919-1991). De twee laatste huwelijken blijven kinderloos.

Conclusie Deel 2

Zoals eerder gesteld, een architect-link van de beroemde Pierre Cuypers met de bouw van de St Aloysiusschool in Pannerden werd niet gevonden. De zoektocht daarnaar leverde echter wel veel bijvangst op in de vorm van cultuurhistorisch materiaal en persoonlijke achtergrondinformatie die de betrokkenheid laten zien van de gerenommeerde Cuypersfamilie met het Gelders Eiland in het algemeen en Pannerden in het bijzonder. Een mogelijk vervolgartikel is een uitdaging.

Afb. 17. 70ste verjaardag Joseph Cuypers met Mieke Pauwen direct naast en Joke Pauwen vlak achter de jarige. Collectie Stadsarchief Amsterdam.

Referenties

• Stichting Cuyperiana 2023. Website https://cuyperiana.nl/
• Jennik van der Varst 2012. Bouwwerken van Joseph Cuypers: aanzet tot een oeuvrelijst. Masterscriptie Radbouduniversiteit. Link www.cuyperiana.nl/wp-content/uploads/2021/02/Oeuvrelijst-Joseph-Cuypers_Jennik-van-der-Varst-2012.pdf
• Het Nieuwe Instituut, Rotterdam, Bureau Cuypers / Archief, nummer toegang CUBA, inventarisnummers. 1 1 0383626 (Decoratie van de rooms-katholieke St. Martinuskerk in Pannerden, door Cuypers & Co. z.jr.), 1 10382822 (Restauratie en decoratie van de rooms-katholieke Martinuskerk in Herwen en Aart. 1928-1931), 1 10382839 (Decoratie van het raadhuis in Lobith. 1929-1930.) en 1 10382907 (Nieuwbouw en decoratie van het gemeenschapshuis Verenigde Eendracht maakt Macht in Lobith. 1932). https://zoeken.hetnieuweinstituut.nl/nl/archieven/details/CUBA/keywords/ (gebruikte keywords ‘Pannerden’, ‘Herwen’, ‘Lobith’, augustus 2023). https://zoeken.hetnieuweinstituut.nl/nl/archieven/details/CUBA/path/
• Ben Janssen (Heemkundekring Rijnwaarden) 1995. Oorlog over het Gelders Eiland; pg.6.
• N. Japikse 1938. Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden; pg. 328.
• Ben Janssen 1997. Burgemeester in crisis- en oorlogstijd. G.L.G.M. Cremers (1896-1947). Burgemeester van Pannerden van 1937-1947; pg.175 en pg.9.
• Website (augustus 2023): https://genwiki.nl/limburg/index.php?title=Cuypers
• Van Cruyningen 2010. Boeren aan de macht? Boerenemancipatie en machtsverhoudingen op het Gelders platteland, 1880-1930.
• Heemkunde Rijnwaarden. Uit het archief van Ben Janssen (manuscript ‘De Hofstedes van Pannerden’)
• ANP-bericht 1968. Schiphol Uitreiking Nieuwe Luchtvaartzegels. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=urn:gvn:ANP01:14336110
• https://www.genealogieonline.nl/stamboom-diederen/I12738.php
• https://www.cuypershuisroermond.nl/nl
• Marthe Damman 2012. Dierbare foto’s van dappere juffrouw Joke. De Gelderlander (Arnhem & Omstreken), 28 september 2012.
• Heemkundekring Rijnwaarden. Uit het archief van Jo Notten.
• Ben Janssen 1998. Rondom De Dikke Toren 1648-1998, pg. 118-120
• Bernadette van Hellenberg Hubar. Persoonlijke email 13-10-23. https://www.vanhellenberghubar.org/