Welkom bij Heemkundekring Rijnwaarden

Kijk en vergelijk Tolkamer, toen en nu

Bekijk foto’s met historische straatbeelden, die op verschillende plekken in de openbare ruimte van Tolkamer te vinden zijn. Door naar de foto én in dezelfde richting te blijven kijken, na een stap opzijgezet te hebben, is het mogelijk om in het huidige straatbeeld een idee te krijgen hoe Tolkamer eruitzag in de tijd van de foto. Ook kan men op deze manier ontdekken hoeveel en wat er van het verleden wel of niet verdwenen of veranderd is. Een QR-code geeft de mogelijkheid (via smartphone) het verhaal achter de foto te lezen.

De geschiedenis van Tolkamer heeft meer dan anderhalve eeuw in het teken gestaan van de dienstverlening aan de rivierscheepvaart. De meeste schepen die de grens passeerden waren voor de afhandeling van hun douaneformaliteiten aangewezen op de hier aanwezige voorzieningen. De schippers deden dan meteen hun boodschappen, gingen naar de kapper, postten hun brieven, telefoneerden met familie, handelden bankzaken af of bezochten er hun ‘stamkroeg’. Rijen dik lagen de boten tegen de kant, ‘bleven op stroom’ of gingen voor anker, soms tot wel 300 per dag. Veel inwoners van Tolkamer hebben er een rijk belegde boterham aan verdiend of overgehouden.

Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw tot de jaren 90 van de vorige eeuw hebben deze gouden tijden dan ook geleid tot een enorme hoeveelheid nieuwgebouwde, weer afgebroken of verbouwde panden. Kantoren, winkels en horecagelegenheden die vaak van eigenaar en functie wisselden werden bepalend voor het straatbeeld van het steeds groter wordende Tolkamer.

In de jaren zestig van de vorige eeuw telde Tolkamer een kleine 100 ondernemingen. Er waren o.a. 3 bakkers, 5 slagers, 5 groenteboeren, 15 kruideniers, een kaashandel, visboer en 2 slijterijen. Het dorp kende toen 4 kappers, een mode- en schoenenzaak, 3 manufactuurzaken, 2 tijdschrift- boekhandels, een bloemenzaak en niet te vergeten 15 kroegen en 2 hotels. Als grensplaats had Tolkamer een marechausseekazerne, kantoren voor douane en belastingen met 5 entrepots, een verzekeringskantoor, 5 expeditiekantoren, 3 banken en een postkantoor. Er voeren in die tijd 8 parlevinkerboten, 4 riviertaxi’s (‘spido’s’) en de ‘bunkerboten’ van 5 olieleveranciers.

In roestkleurige afdekplaten over twee goten in de Tolstraat die ook in het kader van dit project tot stand kwamen, werden woorden ‘zakelijk’ in letters uitgeslepen. Ze staan symbool voor de verdwenen indrukwekkende, rivierscheepvaart gebonden bedrijvigheid van Tolkamer.

Verantwoording
Het project ‘Kijk en vergelijk Tolkamer, toen en nu’ werd december 2023 geïnitieerd door de gemeente Zevenaar in het kader van de revitalisering van de ‘Kop van Tolkamer’, na een eerste voorstel van een lokale inwoner. De gemeente zocht hiervoor vervolgens contact met het Bewonersplatform Lobith-Tolkamer (BPLT), het Toeristisch Informatie Centrum (TIC) in Tolkamer en de Heemkundekring Rijnwaarden (HKR). Na een aantal bijeenkomsten kwam de HKR met het uiteindelijke idee van de fotoborden en leverde daarvoor de foto’s en de informerende teksten, in samenspraak met gemeente, BPLT en TIC. De gemeente bekostigde de productie van de fotoborden en was verantwoordelijk voor het monteren ervan op de plaatsen in de publieke ruimte die geselecteerd werden na overleg met BPLT en HKR.

Auteurs
Hein Janssens en Maria Snip (met dank aan Theo Timmermans).

Afbeeldingen zoals die te zien zijn op de fotoborden in de straten van Tolkamer. Klik erop voor het achterliggende verhaal.

Voor het project ‘Kijk en vergelijk Tolkamer, toen en nu’ geraadpleegde bronnen en websites

• Lobith in oude ansichten waarin opgenomen enkele afbeeldingen van Aerdt, Herwen, Spijk en Tolkamer (G.P. Ter Braak, 1972). Lobith-Tolkamer in Oude ansichten (D.W. Korving, 2008). Lobith-Tolkamer, de geschiedenis van het Schipperscafé (K. Kersten, 1985). 111 jaar scheepsbouw aan de boven-rijn te Lobith -Tolkamer (G.B Janssen). De grote familie Pastoor, een familiegeschiedenis (G.B Janssen, niet gepubliceerd). Stratenboek Lobith-Tolkamer (niet gepubliceerd). Herinneringen aan Lobith-Tolkamer (Vereniging ‘De Binnenvaart’, 2000). Wij zijn hier maar alleen (M. Slinkman, 2014). Persoonlijke mededelingen (T. Timmermans 2024).
• https://www.heemkundekringrijnwaarden.nl/
• https://leiden.courant.nu/issue/LLC/1979-02-28/edition/0/page/5?utm_source=chatgpt.com
• https://rijksmonumenten.nl/monument/515552/douanekantoor/tolkamer/
• https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_94_1088
• https://www.encyclopedie-grofkeramiek.nl/grofkeramiek/show/gld-440
• https://www.geldersarchief.nl/bronnen/archieven?mivast=37&mizig=210&miadt=37&miaet=1&micode=0711&minr=852903&miview=inv2#inv3t2

Op excursie 1672 met Marciano

Drie jaar geleden besteedde de Heemkundekring Rijnwaarden een jaar lang aandacht aan de overtocht van Lodewijk XIV over de Rijn. Die 'Passage du Rhin' houdt lid Marciano Hendriks nog steeds actief. Deze aardrijkskundige gaat graag met een kleine groep op excursie om te verhalen over dit historisch gebeuren. Hij weet spannend te vertellen over de glorieuze overtocht van Lodewijk XIV bij Lobith. Hij toont daarbij in het landschap de aanwijzingen die terug te leiden zijn naar deze tijd.

Marciano werkt samen met de ondernemers van LiemersXperience. Samen organiseren zijn een 4,5 à 5 uur durende excursie op een E-chopper vanuit Lobith naar Elten - Emmerich en over de Rijn naar het Duitse dorpje Schenkenschanz en dan weer in Nederland via Millingen aan de Rijn terug naar Lobith. 

Inspirerend hoe deze jonge mensen de geschiedenis van het Gelders Eiland levend houden.

In deze video vertelt Marciano over zijn werk als gids.